This reading describes Nuptiae Romanae, Roman marriages, and laws pertaining to Roman marriages in simpler Latin that is suitable for use in Latin III or IV classrooms. In particular, this reading discusses the marriage ceremony, Augustan laws on marriage and on procreation, marriage in manu, concubinage, and women in comedy. Teachers can provide the entire reading or choose which sections to provide students.
This reading would be a good complement for students who are reading Ira Veneris because Venus argues the marriage is illegitimate because Psyche is mortal while Cupid is immortal. Essentially, Venus argues that they are of different classes. Similarly, this reading would complement the Mostellaria where Bucco cannot marry Flora because he is noble and she had been a slave. For that reason, “Nuptiae Romanae” appears in the teacher’s guide to the Mostellaria and is accompanied there with reading comprehension questions.
Nūptiae Rōmānae
Nūptiae magnī mōmentī erant. Quā dē causā, multae lēgēs nūptiās rēxērunt. Nōn licuit hominibus sine cōnūbiō[1] habēre coniungēs. In familiīs dīvitibus, amor in nūptiīs saepe nōn erat quia nūptiae dē pecūniā et dē potestāte agēbantur.
Caerimōnia Nūptiālis
Nōn necesse erat habēre caerimōniam, sed caerimōniae solitae erant. Fēmina tunicam rēctam, nōdum Herculeum, et calceōs et flammeum colōre flammārum gessit. Coma fēminae erat ēlabōrāta: senī crīnēs[2] habuit.
Caerimōnia fīnīta, omnēs cēnam maximam ēdērunt, et, cēna ēsa, marītus per viās uxōrem dūxit omnibus clāmantibus et canentibus ad domum. Apud domum, marītus uxōrem trāns līmina tulit. In domō, marītus dedit flammam et aquam. Hī symbolī domī erant. Uxor dīxit, “Ubī tū Gāius es, ego sum Gāiā.”
Haec caerimōniae erant maximē solitiōrēs in familiīs dīvitibus.
Lēgēs Augustī
Imperātor Augustus multās lēgēs dē nūptiīs tulit. Augustus volēbat uxōrēs habēre multōs līberōs, et iussit omnēs adultōs nūbere. Nōlēbat senātōrēs habēre uxōrēs quae fuerant servae. Augustus quoque nōlēbat fēminās adulterāre.
Necesse erat viduīs nūbere inter duōs annōs. Vidua erat fēmina cuius coniūnx mortuus erat. Nōn licuit esse viduam diūtius quam duōs annōs. Nōn licuit virīs et fēminīs quī nōn nūptī sunt possidēre pecūniam aut vīllam hominis quī mortuus erat.
Augustus praesertim volēbat fēminās habēre plūs līberōrum. Quā dē causā, lēgem dē līberīs tulit. Haec lēx dedit iūra uxōribus quae trēs līberōs habuit et libertīnīs quae quattuor līberōs habuit. Fēminae ā tutulīs[3] nōn iam cūstōdiēbantur.
Lēgēs dē adulteriō fēminās praesertim rēxērunt. Sī pater invēnit fīliam cum amātōre, licuit patrī interficere fīliam et amātōrem quia adulterāvērunt. Sī uxor adulterāvit, lēx rēxit marītum et uxōrem nōn iam nūptōs esse posse.
Sed quid dē virīs et dē adulteriō? Licuit virīs vīsitāre meretrīcēs et aliās fēminās sī hae fēminae nōn erant uxōrēs aut viduae. Adulterium nōn erat! Lēgēs nūptiālēs fēminās maximē affēcērunt. Augustus ipse fīliam suam Iūliam in īnsulam dēportāvit quia Iūlia adulterāvit.
Manus
Manus pars corporis est, sed manus etiam erat genus nūptiārum. Cum fēmina virum in manū nūpsit, ē potestāte patris venit in potestātem coniugis. Fēmina nōn numquam venit in potestātem coniugis patris quia coniūnx ipse adhūc in potestāte patris erat!
Omnia quae fēmina habēbat, autem, nōn iam erat eius. Cum fēmina nūpsit, coniūnx fēminae iam omnia habuit. Uxor erat similis fīliae quia, coniuge mortuō, uxor vīllās, pecūniam, et aliās rēs coniugis possidēre poterat.
In fīne Reī Pūblicae, multī hominēs nōn iam nūptiās in manū habuērunt. Nūptiae sine manū erant. Dīvortia solita et facilia erant.
Concubīnae
Sine conūbiō, virī uxōrēs nōn dūxērunt. Multōs annōs nōn licuērunt mīlitibus dūcere uxōrēs quia bellum gerēbant, sed imperātor Septimius Sevērus lēgem in quō licuit mīlitibus uxōrēs dūcere tulit.
Necesse erat senātōribus dūcere uxōrēs quae in familiīs senātōrum quoque erat. Tempore Augustī nōn licuit senātōribus dūcere uxōrēs quae fuerant meretrīcēs aut servae. Multōs et multōs annōs, nōn licuit hominī quī fuerat servus aut servā nūbere cīvem. Nōn licuit virīs quī fuerant servī dūcere patrōnam aut fīliam patrōnī uxōrem.
Quā dē causā, multī virī uxōrēs nōn dūxērunt quia amābant fēminās quās nōn licuit dūcere. Hae fēminae concubīnae erant. Rōmānī nōn putāvērunt concubīnās fēminās malās esse. Multī virī amābant concubīnās, sed concubīnae iūra similia uxōribus nōn habuērunt. Līberī concubīnārum nōn lēgitimī erant.
Fēminae in Cōmoediīs
Fēminae in cōmoediīs Rōmānīs meretrīcēs saepe erant. Fēminae nōn numquam concubīnae erant, et uxōrēs in cōmoediīs saepe ā virīs nōn amābantur quia virī meretrīcēs aut concubīnās amābant.
Difficultās virī in cōmoediā saepe erat hoc: Amābat fēminam quam nōn licuit dūcere uxōrem. Nōn licuit nōbilī virō dūcere fēminam quae fuerat serva aut meretrīx. In multīs cōmoediīs, vir didicit fēminam nōn vērē esse servam sed quoque nātam esse in familiā nōbile. Quā dē causā, licuit eīs nūbere.
In fābulā Mostellāriā quam legimus, Flōra serva fuerat. Quā dē causā, nōn licet Flōram esse uxōrem Buccōnis, sed licuit concubīnam esse. Macula serva adhūc est. Quoque nōn licet esse uxōrem Calidī, sed licet esse concubīnam Calidī.[4]
[1] The right to marry
[2] This hairstyle was worn by both brides and Vestal Virgins. If you are interested in what this might look like, there is an excellent experimental archaeology video on recreating this hairstyle. Here is the link.
[3] Male guardianship. Essentially this law provided more independence and legal rights to a woman.
[4] The corresponding names to Plautus’ Mostellaria are: Flora is Philematium, Bucco is Philolaches, Macula is Delphium, and Calidus is Callidamates. If this reading is not read in conjunction with the Mostellaria, omit this paragraph.
